Nếu bạn nắm rõ những kiến thức mang tính “nguyên tắc” trong bài viết này, thì bức tranh toàn cảnh về việc kiểm soát cân nặng, tăng cơ giảm mỡ sẽ trở nên rõ ràng hơn. Và mình tin rằng đây sẽ là một nền tảng vững chắc để bạn có thể tự kiểm soát cân nặng cho bản thân, cũng như có được sự “miễn nhiễm” cần thiết trước những thông tin, sản phẩm vô lý …
Ở phần 1 này, chúng ta sẽ đi sâu vào định luật bảo toàn năng lượng, tăng cân, giảm cân và giải mã một số lầm tưởng phổ biến.
Ở phần 2, khi bạn đã nắm được nền tảng về cân bằng năng lượng, chúng ta sẽ nói về tăng cơ giảm mỡ, cũng như một số lầm tưởng phổ biến khác.
I/ NĂNG LƯỢNG
Tất cả chúng ta đều biết đến thuyết bảo toàn năng lượng, về cơ bản thì năng lượng không tự nhiên sinh ra và cũng không tự nhiên mất đi, và con người chúng ta không nằm ngoài định luật này. Chúng ta không thể tự tạo ra năng lượng cho các hoạt động sống và hoạt động thể chất, chúng ta đúng hơn là 1 vật thể trung gian: lấy năng lượng từ thức ăn bằng cách ăn, tiêu hóa, hấp thụ rồi chuyển hóa để phục vụ cho các hoạt động của bản thân. Chính vì thế, tăng cân hay giảm cân giảm mỡ, suy cho cùng là sự cân đối giữa 2 đầu: đầu vào và đầu ra của năng lượng thông qua cơ thể của chúng ta.
Định luật bảo toàn năng lượng là một nguyên tắc bất di bất dịch, là cách cơ thể con người và muôn loài vận hành trong tự nhiên. Vì thế, nếu có bất kì ai giới thiệu với bạn một phương pháp hoặc công cụ nào đó có thể “phá vỡ” quy luật này và cho bạn hiệu ứng giảm mỡ “thần kì”, thì một là họ không nắm vững kiến thức; hai là họ đang cố gắng bán cho bạn một sản phẩm nào đó. Những ví dụ điển hình có thể kể như: đai nẹp bụng, máy đánh tan mỡ bụng, trà giảm cân, thực phẩm giảm cân, thuốc giảm cân, sản phẩm detox, vâng vâng … Tất cả những thứ này đều không có cơ sở và cực kì vô lý. Hãy nhớ rằng trong vấn đề kiểm soát cân nặng, sự cân bằng năng lượng là yếu tố tiên quyết và hầu như không có ngoại lệ.
NĂNG LƯỢNG ĐẦU VÀO (CALORIES INTAKE)
Về cơ bản, nguồn năng lượng Calories nạp cho cơ thể luôn là thức ăn, và thức ăn luôn bao gồm 3 nguyên tố đa lượng/chất dinh dưỡng (macro-nutrient) chính:
Trong đó
1 gr Đạm = 5.65 kcal
1 gr Tinh Bột = 4.18 kcal
1 gr Chất Béo = 9.44 kcal
(ngoài ra 1 gr rượu cho 7.09 kcal)
Tip: tính calories trong thức ăn thì bạn cần phải cẩn thận. 100 gram cơm không có nghĩa là 100g carbs. Tương tự, 100 gram thịt bò không có nghĩa là 100 gram Đạm. Bởi vì ngoài thành phần dinh dưỡng chính, đa số thức ăn còn chứa khá nhiều nước. Cách tốt nhất là hãy tra cứu xem mỗi 100g thức ăn có bao nhiêu gram chất dinh dưỡng …
Nghe có vẻ khá sai so với các thông tin mà các bạn hay đọc được: 1gr tinh bột = 1g đạm = 4 kcal; 1g chất béo = 9 kcal. Tuy nhiên sự khác biệt ở đây là do các nguyên tố đa lượng này, sau quá trình tiêu hóa và hấp thụ vào cơ thể, sẽ mất đi 1 chút ít năng lượng).
NĂNG LƯỢNG ĐẦU RA (CALORIES OUT)
Trong khi năng lượng đầu vào cho cơ thể đến từ thức ăn, thì nguồn năng lượng đầu ra tiêu thụ của cơ thể thông qua 3 con đường chính:
Năng Lượng Trao Đổi Chất (Basal Metabolic Rate)
Là lượng năng lượng tối thiểu cơ thể cần để duy trì các hoạt động sống cơ bản (không kể di chuyển và tiêu hóa). Lượng năng lượng này chiếm khoảng 70-80% tổng năng lượng tiêu thụ 1 ngày với những người lười vận động.
Nam: BMR= (10x khối lượng kg) + (6.25x chiều cao cm) – (5x tuổi) + 5
Nữ: BMR= (10x khối lượng kg) + (6.25x chiều cao cm) – (5x tuổi) -161
Ví dụ 1 người đàn ông nặng 67kg, cao 165cm và 23 tuổi sẽ có năng lượng trao đổi chất mỗi ngày = ~1590 kcal.
Năng Lượng Nhiệt Tiêu Hóa Thức Ăn (Thermic Effect of Food)
Tip: Đây là một trong những lí do vì sao bạn nên ăn nhiều đạm trong quá trình giảm cân/giảm mỡ. Ngoài việc giúp bạn no lâu hơn và giảm thiểu vấn đề mất cơ (sẽ đề cập rõ hơn ở phần 2), bản thân chất đạm cũng yêu cầu cơ thể đốt nhiều năng lượng hơn chất béo và tinh bột để tiêu hoá, từ đó sẽ hỗ trợ bạn trong việc tiến đến mục tiêu quan trọng nhất, đó là trạng thái thiếu hụt năng lượng (calories deficit).
Các quá trình tiêu hóa và hấp thụ thức ăn đều yêu cầu nhiệt lượng, phụ thuộc vào đặc điểm từng chất dinh dưỡng (macro) mà chúng ta ăn vào. Chất Đạm (Protein) có hiệu ứng nhiệt lớn nhất trong khi Chất Béo (Fat) có hiệu ứng nhiệt thấp nhất. Về cơ bản thì lượng năng lượng dùng để tiêu hóa thức ăn chiếm khoảng 10% tổng lượng năng lượng tiêu thụ 1 ngày của cơ thể.
Hoạt Động Thể Chất (Physical activity)
Các hoạt động thể chất, thể dục thể thao tiêu tốn năng lượng phụ thuộc vào đặc thù của hoạt động đó, tuy nhiên dao động ở mức 10-20% tổng năng lượng tiêu hao 1 ngày. Ví dụ 30 phút đá bóng có thể đốt khoảng 180 kcal, tennis khoảng 150kcal, …
Gộp 3 yếu tô năng lượng đầu ra lại, chúng ta sẽ có:
Tổng Năng Lượng Tiêu Thụ Mỗi Ngày (TDEE) = BMR + TE + PA
Sử dụng lại ví dụ ở phần Năng Lượng Trao Đổi Chất (BMR): 1 người đàn ông nặng 67kg, cao 165cm và 23 tuổi sẽ có năng lượng trao đổi chất mỗi ngày = 1590 kcal. Ngoài ra, nếu anh ta có lối sống năng động, thì Tổng Năng Lượng Tiêu Thụ Mỗi Ngày (TDEE) sẽ là ~2700 calories (1590×1.725).
II/ SỰ CÂN BẰNG NĂNG LƯỢNG
Chìa khoá của việc quản lí cân nặng, tăng cân giảm cân và một phần nào đó tăng cơ giảm mỡ là nằm ở đây. Đây chính là ứng dụng điển hình của Định Luật Bảo Toàn Năng Lượng.
Năng lượng không tự sinh ra cũng không tự mất đi, nó chỉ chuyển từ dạng này sang dạng khác. Nếu tổng năng lượng nạp vào (ăn uống) lớn hơn tổng năng lượng tiêu thụ (TDEE) thì cơ thể sẽ chuyển hoá số năng lượng thừa thành những đơn vị có thể lưu trữ được trong cơ thể và bạn sẽ tăng cân; và ngược lại.
Sự mất cân bằng năng lượng không chỉ tác động cân nặng, còn tác động đến các chức năng sinh lí và cân bằng hormone của cơ thể. Chúng ta sẽ bàn sâu hơn ở những vấn đề này trong các bài viết khác!!
Tăng Cân không có nghĩa là Tăng Cơ
Điều quan trọng các bạn cần lưu tâm ở đây là:
Giảm Cân không có nghĩa là Giảm Mỡ
Việc bạn duy trì lượng kcal nạp vào lớn hơn lượng kcal tiêu hao, có thể khiến bạn tăng cả cơ và mỡ (hoặc 1 trong 2 cái sẽ nhiều hơn). Và để tăng cân chủ yếu là tăng cơ, bạn cần tạo ra kích thích cho cơ bắp để lượng dinh dưỡng dư thừa này có khả năng chuyển hóa sang cơ bắp nhiều hơn là mỡ (tăng tổng hợp protein- muscle protein synthesis). Sự kích thích này được tạo ra bằng cách tập luyện kháng lực/tập luyện sức mạnh, hoặc ở 1 vài trường hợp là các thực phẩm bổ sung hoặc steroid.
Việc ăn ít hơn lượng cơ thể cần, có thể dẫn đến giảm cân. Tuy nhiên 70% năng lượng cơ thể cần là để duy trì sự sống (BMR), nên nếu lượng thâm hụt là quá lớn, cơ thể sẽ chuyển sang chế độ sinh tồn và bảo vệ các chức năng cơ bản của cơ thể, việc cơ thể bóc tách cơ bắp và khối lượng nạc để tạo ra acid amin và dùng chúng làm năng lượng nuôi sống cơ thể có thể xảy ra. Vậy nên giảm cân không khoa học, thâm hụt quá lớn gây rối loạn môi trường nội môi có thể khiến phản tác dụng (tăng tỉ lệ mỡ trong cơ thể do mỡ là 1 dạng duy trì năng lượng) đồng thời làm mất đi cơ bắp. Để hạn chế việc này, duy trì lượng kcal thâm hụt hợp lí và duy trì tập luyện, hạn chế việc mất sức mạnh có thể khiến nhu cầu tích trữ khối lượng nạc tăng lên, từ đó duy trì được cơ bắp và giảm mỡ hiệu quả hơn.
Chúng ta sẽ đi sâu hơn vào vấn đề này ở Phần 2 – Tăng Cơ Giảm Mỡ Một Cách Khoa Học
Lầm tưởng 1: Ăn carbs (tinh bột) sẽ làm bạn tăng cân/tăng mỡ?
Còn bây giờ, mình sẽ kết thúc phần 1 ở đây bằng cách giải mã một số lầm tưởng khá điển hình:
Sai. Tinh bột không làm bạn tăng cân. Chỉ có sự dư thừa năng lượng làm cho bạn tăng cân mà thôi. Và tinh bột, đôi khi là con đường nhanh nhất để dẫn đến dư thừa năng lượng.
Ví dụ, sẽ rất khó để bạn ăn một bữa ăn toàn thịt hoặc rau củ đúng không? Nhưng hãy tưởng tượng nó dễ như thế nào để bạn uống 1 ly nước toàn đường (1 dạng tinh bột), hoặc ăn 1 bữa ăn toàn cơm … Vì nó quá dễ tiêu thụ nên mọi người có xu hướng lạm dụng, dẫn đến dư thừa năng lượng và tăng cân. Sau đó truyền tai nhau là Tinh Bột = Tăng Cân, lâu dần nó trở thành một lầm tưởng.
Thực tế, khi bạn giữ được điều kiện thiếu hụt năng lượng (calories deficit), thì cho dù cả ngày bạn không ăn gì, chỉ ăn mỗi tinh bột thôi thì bạn vẫn sẽ giảm cân (tuy nhiên, giảm cân ở đây có nhiều nguy cơ sẽ giảm luôn cả khối lượng nạc do cơ thể thiếu Đạm). Ngược lại, nếu bạn bị dư thừa năng lượng (calories surplus), thì cho dù là cả ngày bạn ăn toàn đạm, thì bạn vẫn sẽ tăng cân. Cho nên một lần nữa bài viết muốn nhấn mạnh: Sự Cân Bằng Năng Lượng mới là điều quan trọng nhất, là chìa khoá trong việc quản lí cân nặng, bao gồm tăng cân và giảm cân.
Bản thân cardio không tự nhiên giúp bạn giảm cân. Thực tế, nó chỉ là con đường, và đích đến vẫn là sự thâm hụt năng lượng.
Lầm tưởng 3: Các phương pháp giảm cân nổi tiếng?
Vấn đề của cardio là nếu bạn lạm dụng hoặc sử dụng không hợp lí, thì nhiều khả năng là bạn sẽ đốt cả cơ bắp của mình để tạo ra năng lượng cho việc tập luyện. Chúng ta sẽ đi sâu hơn ở Phần 2 – Tăng Cơ Giảm Mỡ Một Cách Khoa Học
Bạn cần phải hiểu: Phương Pháp chỉ là con đường, Sự Thâm Hụt Năng Lượng mới là đích đến.
Lầm tưởng 4: Đồ ăn “sạch”, lành mạnh, healthy sẽ giúp bạn giảm cân?
Cho nên, sai lầm của nhiều người là việc đem so sánh phương pháp giảm cân này với phương pháp giảm cân khác. Họ thường hỏi phương pháp giảm cân nào tốt nhất? Mình cho rằng đây là câu hỏi sai. Câu hỏi đúng phải là: Phương Pháp nào phù hợp nhất với bản thân mình để tạo ra môi trường thâm hụt năng lượng?
Ví dụ, đối với riêng bản thân mình, thì đó là: Intermittent Fasting 🙂 Không phải vì nó thần kì, mà là vì nó phù hợp với lối sống của mình để tạo ra sự thiếu hụt năng lượng.
Đầu tiên, bạn phải minh bạch 1 điều: ăn để GIẢM CÂN và ăn để có SỨC KHOẺ là 2 khái niệm khác nhau.
Health food là những thức ăn có nhiều xơ và hàm lượng vitamin, khoáng chất cao … và nó tốt cho SỨC KHOẺ của bạn. Điều này hoàn toàn không có nghĩa là nó tốt cho CÂN NẶNG hoặc MỤC TIÊU hình thể của bạn.
Lầm tưởng 5: Ăn trái cây giúp giảm cân?
Một lần nữa, thâm hụt năng lượng là điều kiện cần, nên dù bạn có ăn sạch đến đâu mà bạn ăn rất nhiều, vượt qua lượng cơ thể yêu cầu thì bạn vẫn tăng cân. Ngược lại dù ăn những thứ tệ hại, “bẩn” (thức ăn nhanh) nhưng lượng kcal vẫn được khống chế trong định mức thâm hụt, bạn vẫn sẽ giảm cân.
Cho nên, nếu bạn muốn đạt được cả 2 mục tiêu kiểm soát cân nặng và có sức khoẻ tốt, thì bạn nên ăn uống lành mạnh, có thể ăn “health food”, nhưng phải vừa đủ để không bị thừa năng lượng.
Một lần nữa, thâm hụt năng lượng là điều kiện cần.
Trái cây chứa nhiều đường. Cơm chứa nhiều đường. Nước ngọt chứa nhiều đường. Mỗi loại đường ở đây khác nhau, nhưng khi vào cơ thể, mỗi 1 gram đường (tinh bột) sẽ đều chuyển hoá thành ~4 calories. Và nếu bạn dư thừa calories, thì bạn sẽ tăng cân.
Tuy nhiên, lượng đường ở hầu hết các loại trái cây đều không cao, cũng như có tốc độ hấp thụ chậm (chỉ số GI thấp) do chứa nhiều chất xơ, cùng với nhiều vitamin nên sẽ tốt cho sức khoẻ của bạn. Nếu chọn lựa giữa trái cây và các loại nước ngọt, thì trái cây vẫn là lựa chọn tốt hơn.
Chỉ có điều các bạn cần phải lưu ý trái cây cũng không phải phương thức thần thánh để giảm cân như nhiều người nghĩ. Thậm chí với 1 số người béo phì và bị tiểu đường, đôi khi bạn nên hạn chế 1 số loại quả nếu không muốn hiệu quả giảm béo bị ảnh hưởng.
TÓM TẮT
Định Luật Bảo Toàn Năng Lượng – Sự Cân Bằng Năng Lượng là yếu tố tiên quyết trong vấn đề kiểm soát cân nặng.
Muốn giảm cân, bạn phải tiêu thụ năng lượng nhiều hơn nạp vào (calories vào < calories ra). Tất cả mọi phương pháp chỉ là công cụ hỗ trợ để bạn đạt được sự thiếu hụt năng lượng này.
Tuy nhiên, tăng cân không có nghĩa là tăng cơ. Và giảm cân không có nghĩa là giảm mỡ. Tham khảo phần 2 để hiểu thêm về tăng cơ giảm mỡ.
Giải mã lầm tưởng:
Carbs (tinh bột) không phải thủ phạm làm bạn tăng cân.
Cardio (hoặc bất cứ bài tập nào) không tự nhiên giúp bạn giảm cân. Nó chỉ là con đường, là công cụ hỗ trợ để tạo ra sự thâm hụt năng lượng, dẫn đến giảm cân.
Mọi phương pháp giảm cân nổi tiếng nhất đều có 1 mục tiêu duy nhất, đó là sự thâm hụt năng lượng. Vì thế, đừng so đo, cãi nhau xem phương pháp nào tốt hơn. Bạn chỉ cần chọn phương pháp bạn cảm thấy phù hợp nhất là được.
Ăn trái cây không giúp bạn giảm cân.
Đọc tiếp: Phần 2 – Tăng Cơ & Giảm Mỡ Một Cách Khoa Học
Thanks for reading 🙂